Oppenheimer: een ode aan de Dood, de Vernietiger van Werelden

Luca Fontana

19/7/2023

Vertaling: machinaal vertaald

Oppenheimer van Christopher Nolan wordt niet gedragen door bombast. Het is intimiteit. Het meesterlijke samenspel van kleine beelden in grote verhalen - en vice versa. Een meesterwerk van weelderig kamerdrama.

Laat ik beginnen met te zeggen dat mijn recensie **geen spoilers bevat.**Alle informatie die hier wordt vermeld, komt voor in trailers die al zijn uitgebracht.

Het zou geen Nolan-film zijn als het publiek aan het eind niet uitgeput op zijn stoel zat. Overweldigd. Geschokt. De gedachte alleen al om jezelf te verzamelen klinkt belachelijk. Laat staan dat je heldere gedachten kunt bevatten, je hebt nog niet eens verwerkt wat je hebt gezien.

Christopher Nolan is zo'n soort filmmaker. En opnieuw is hij erin geslaagd om zo'n film te maken. Misschien wel zijn beste tot nu toe.

Waar Oppenheimer over gaat

De wereld staat voor een oorlog die miljoenen levens zal kosten. Wie zal er aan het langste eind trekken? Onmogelijk te voorspellen. Behalve voor natuurkundigen. Want de nieuwe school van de natuurkunde die in Europa wordt onderwezen, de kwantummechanica, boekt baanbrekende vooruitgang. Zeker als in 1938 de eerste kernsplitsingsreactie slaagt - pure science fiction. Tenminste voor de meeste mensen. Geleerden realiseren zich echter al snel wat dit werkelijk betekent: de wereld kan binnenkort de kracht van de zon in een klein balletje verpakken en over de oceaan schieten. Een bom.

Een atoombom.

Wanneer J. Robert Oppenheimer (Cillian Murphy), een van 's werelds knapste koppen, de leiding neemt over het Manhattan Project om de atoombom te bouwen, is hij zich nog niet bewust van de ethische demonen die hij onder ogen moet zien. Vooral niet als Nazi-Duitsland de oorlog sneller verliest dan verwacht en er een nieuwe, bijna verslagen vijand wordt gevonden: Japan. Is de bouw van de atoombom nog te rechtvaardigen? Of stevent de mensheid af op een onomkeerbare kettingreactie die zal resulteren in haar eigen vernietiging?

Oppenheimer, brengt vuur naar de mensheid

Voor één keer levert Nolan geen actiethriller of sciencefictionfilm af die de verbeelding tart. Oppenheimer is eerder een langzaam vertelde biopic zonder veel fanfare. Maar Nolan is een meester in het opbouwen van zo'n kwellende spanning in deze gestage stroom van kalme beelden, dat wij kijkers al snel naar bevrijding verlangen. Want het verhaal over de bouw van 's werelds eerste atoombom vraagt zich niet alleen af of de mensheid wel in staat is om zijn vernietigende krachten te beheersen. Maar ook of hij er zelf door vernietigd zal worden.

Natuurlijk weet iedereen die een beetje weet van de wereldgeschiedenis waar Oppenheimers Manhattan Project naartoe gaat. De verteltruc van Nolan om meteen aan het begin parallellen te trekken tussen het verhaal van de vader van de atoombom en dat van Prometheus is navenant ingenieus: de Titaan die het vuur stal van de Griekse goden om het aan de mensheid te geven. Als straf werd Prometheus vastgeketend aan een berg waar hij tot in de eeuwigheid eindeloze kwellingen zou ondergaan.

Oppenheimer verging het net zo. Het scenario van Nolan is gebaseerd op de Pulitzer Prize-winnende biografie American Prometheus, geschreven door auteurs Kai Bird en Martin J. Sherwin. En net zoals het vuur van Prometheus de mensheid warmte en vooruitgang bracht, maakte de atoombom een einde aan de Tweede Wereldoorlog. Oppenheimer werd de held van de natie. Een baken van hoop. En misschien wel de belangrijkste stem in de moderne wetenschap sinds Albert Einstein.

Maar dit is slechts de helft van het verhaal. En Nolan zou Nolan niet zijn als hij ze lineair zou vertellen. Alsof hij een obsessie heeft om het zijn publiek niet gemakkelijk te maken, springt zijn script tijdens de drie uur durende speelduur onverschrokken heen en weer tussen begin, midden en einde. Maar dat is precies waar Nolans genialiteit ligt. Op deze manier krijg je nooit het gevoel dat de film maar voortploetert. In plaats daarvan ervaren we een constant spervuur van intense, dialoogrijke scènes waarin acteurs als Emily Blunt, Robert Downey Jr, Matt Damon, Florence Pugh en Josh Hartnett echt hun beste beentje voorzetten.

En natuurlijk zijn er ook nog de hoofdrolspelers van de film.

En natuurlijk Cillian Murphy.

Cillian Murphy als Oppenheimer: een Oscarwaardige prestatie

Nolan heeft er veel belang bij om ons kijkers te betrekken bij het denkproces van Oppenheimer, gespeeld door Cillian Murphy. Als Joods-Amerikaanse student in Europa - kwantumfysica werd lang veracht in Amerika, dus ging Oppenheimer naar het buitenland - maakte hij het fascisme en antisemitisme aan den lijve mee. Het idee dat een nazistaat de atoombom eerder zou bouwen dan de Amerikanen vond hij afschuwelijk. Dienovereenkomstig ontstond zijn vastberadenheid om als eerste dit wetenschappelijke wonder te verwezenlijken.

Onbegrijpelijk? Absoluut. Toch bleef zijn houding tegenover de atoombom complex. Soms zelfs tegenstrijdig. "Als uit je berekeningen blijkt dat je ons naar het einde van de wereld leidt, stop dan met je programma. En deel je bevindingen met de nazi's zodat zij dat niet doen," zei Albert Einstein, gespeeld door Tom Conti, ooit tegen Oppenheimer, die zich altijd bewust was van de apocalyptische kracht van zijn massavernietigingswapen. "Maar de wereld weet het niet. Ze zal het pas weten als we de bom hebben gebruikt," zegt een staalblauwe Cillian Murphy.

Hij draagt het. De film. Elke seconde. De prestatie van Cillian Murphy is Oscarwaardig. Gedreven door de euforie van het schrijven van geschiedenis. Naïef genoeg om zich voor te stellen dat de atoombom niet alleen een einde zou maken aan de huidige oorlog, maar aan alle komende oorlogen. "Totdat iemand een grotere bom maakt," antwoordt de immer trotse Edward Teller, gespeeld door Benny Safdie, die jaren later zal bijdragen aan de bouw van de nog verwoestender waterstofbom.

Cillian Murphy's Oppenheimer wil het niet horen. Uit alle macht onderdrukt hij de ambivalentie van zijn morele geweten. Tot de Trinity-test - de ontploffing van de eerste atoombom in de geschiedenis van de mensheid. Setting: Los Alamos, New Mexico. Een plek waar honderden wetenschappers zelfvoorzienend leefden en zich jarenlang afsloten van de wereld om The Manhattan Project te voltooien. Terwijl Oppenheimer minutenlang zwijgend in de gloed van die explosie staarde, op de voet gevolgd door een paddenstoelwolk, zou hij hebben geciteerd uit de Sanskriet Bhagavad Gita, een heilig Hindoeïstisch geschrift:

"Nu ben ik de Dood geworden, de vernietiger van werelden."

Tussen schuld en apocalyps

En zelfs toen zou Oppenheimer erin geslaagd zijn om de schade die zijn bom later zou veroorzaken te onderschatten. Pas toen hij de eerste rapporten ontving over de werkelijke vernietigende kracht van de bommen op Hiroshima en Nagasaki, begon Oppenheimer zijn houding ten opzichte van het nucleaire programma radicaal te veranderen. Hij gebruikte zijn nieuwe invloed op wetenschap en politiek om te waarschuwen voor de gevaren van een wapenwedloop. Ja, voor de apocalyps zelf.

Nolans film schrikt er niet voor terug om deze strijd, die zowel in hemzelf als met de Amerikaanse regering werd gevoerd, in de tweede helft van de film tot in detail te laten zien. Soms ten koste van de duidelijkheid. Vooral wanneer de tijdsprongen tussen de verschillende onderhandelingen en hoorzittingen zich tegen het einde van de film in een razend tempo opstapelen - zoals in The Prestige uit 2006, het meest onderschatte werk van Nolan tot nu toe.

Met name hier wordt de tijdsprong in de film als een razende ervaren.

Speciaal hier eist de film alles van zijn publiek. Hoewel hij wordt gedragen door een atmosferisch waanzinnig dichte score met dank aan Ludwig Göransson. Soms doet het me zelfs denken aan de muziek van Hans Zimmer voor Blade Runner 2049 - niet tot mijn ongenoegen. Het is waarschijnlijk ook geen toeval. De in Duitsland geboren regisseur verzorgde immers de muziek voor de films van Nolan. Sinds Tenet is het de Zweed.

Maar dan komt het, de laatste emotionele hamer die ons kijkers genadeloos treft. Vlak voor de aftiteling. En dan, op het laatst, wordt duidelijk dat Nolan er opnieuw in geslaagd is een meesterwerk van een film te maken die kleine, intieme momenten combineert met groot filmisch spektakel.

Verdict: misschien wel Nolans beste film tot nu toe

Oppenheimer is erin geslaagd een niet-hectisch spektakel te zijn. Eentje die je in de bioscoop moet zien. Bij voorkeur in een IMAX-bioscoop. Nolan heeft zijn mix van kamerdrama en visuele grootsheid immers op 70 mm en in IMAX-formaat gedraaid. Het is alsof hij en zijn inmiddels vaste cinematograaf Hoyte Van Hoytema uit alle macht proberen de langzame trek van grote films naar de streamingwereld tegen te houden. Zoals in de zomer van 2020, toen Nolan ondanks de pandemie een bioscooprelease van Tenet doordrukte.

In feite is Nolan een van de weinige regisseurs die nog steeds prachtige, levensechte achtergronden creëert en filmische scènes vastlegt zonder digitale trucjes. Zelfs de explosie van de atoombom is blijkbaar niet op een computer gemaakt. Daarmee werpt Oppenheimer zich gemakkelijk op als het toppunt van Nolans filmgenie.

De sterregisseur wordt ondersteund door enkele van de beste acteerprestaties van de afgelopen jaren. Op de eerste plaats staat Peaky Blinders-ster Cillian Murphy, die eindelijk de hoofdrol mag spelen in zijn vijfde samenwerking met Nolan. Nolan heeft wel gezegd dat hij bij het schrijven van het script nooit in gedachten had welke acteurs zijn personages zouden spelen. Dat beperkt hem te veel, zegt hij. Maar met Oppenheimer was Murphy volgens hem de enige logische keuze. Vanaf het begin.

En terecht.

Oppenheimer draait op 20 juli 2023 in de bioscoop. Speelduur: 180 minuten. Leeftijdsclassificatie: 12.

Luca Fontana

Senior Editor

Luca.Fontana@digitecgalaxus.ch

Avonturen beleven en sporten in de natuur en mezelf pushen tot mijn hartslag mijn ritme wordt - dat is mijn comfortzone. Ik geniet ook van rustige momenten met een goed boek over gevaarlijke complotten en koningsmoordenaars. Soms raak ik meerdere minuten opgewonden van filmmuziek. Dit komt zeker door mijn passie voor cinema. Wat ik altijd al heb willen zeggen: "Mijn naam is Groot." meer

Deze artikelen kunnen je ook interesseren