Achtergrond
Geen glamour meer, maar stof: "Maffia 4" en het harde dagelijkse leven van Sicilië rond 1900
van Kim Muntinga
Telegrafie - het internet van de 19e eeuw
27/5/2025
Vertaling: machinaal vertaald
Berichten en beelden konden meer dan 150 jaar geleden al via telegrafie worden verzonden. Fototransmissie en draadloze transmissie kwamen daar aan het begin van de 20e eeuw bij. Wereldwijde datanetwerken zijn niet zo nieuw.
Het netwerken van de wereld is niet begonnen met het internet. Daarvoor was er het telefoonnetwerk, dat ook gebruikt kon worden voor gegevensoverdracht, bijvoorbeeld door faxmachines. Maar het telefoonnetwerk was ook niet het eerste wereldwijde communicatienetwerk. Een wereldwijd netwerk werd al in de 19e eeuw aangelegd - het telegraafnetwerk.
In dit artikel bedoel ik met telegrafie overigens altijd elektrische telegrafie. Andere vormen van telegrafie zijn de mensheid al lang bekend: berichten kunnen worden verzonden met behulp van gecodeerde lichtsignalen of akoestisch met behulp van trommels. Het bereik van dergelijke methoden is echter relatief bescheiden.
Hoe werkt telegrafie?
Telegrafie is gebaseerd op elektriciteit die langs een draad loopt. Er is een invoerapparaat aan de ene kant van de draad en een ontvangstapparaat aan de andere kant. Het invoerapparaat in zijn oorspronkelijke vorm is heel eenvoudig: het bestaat uit een knop. Als je op de knop drukt, wordt het circuit gesloten en gaat er stroom door de draad. Als je de knop loslaat, komt hij omhoog en wordt het circuit onderbroken.
Net als bij klopsignalen kan een code worden gegenereerd door de opeenvolging van signaal en signaalpauze en zo kan informatie worden overgebracht. Morsecode werd hiervoor de standaard. Het bestaat uit korte signalen, genoteerd als punten, lange signalen, genoteerd als streepjes, en pauzes. Het morsealfabet kan worden gebruikt om letters, cijfers en speciale tekens te coderen in elektrische signalen en ze vervolgens weer te decoderen.
.-. ..- -. / ..-. .- -.-. - ---... / -.. . .-. / -- --- .-. ... . -.-. --- -.. . / ... - .- -- -- - / .. -. / ... . .. -. . .-. / .... . ..- - .. --. . -. / ..-. --- .-. -- / --. .- .-. / -. .. -.-. .... - / ...- --- -. / ... .- -- ..- . .-.. / -- --- .-. ... . .-.-.- / -.. . .-. / . .-. ..-. .. -. -.. . .-. / -.. . ... / ... -.-. .... .-. . .. -... - . .-.. . --. .-. .- ..-. . -. / .-.. . .. ... - . - . / .- -... . .-. / -.. .. . / ...- --- .-. .- .-. -... . .. - .-.-.-
Aan de andere kant van de lijn zit een pen die deze signalen als afbuigingen op een bewegende strook papier tekent - een zogenaamde schrijftelegraaf. Later konden deze signalen ook worden omgezet in een piepsignaal. Dit was gemakkelijker voor een ervaren telegrafist, omdat hij of zij de morsecode kon vertalen terwijl hij of zij luisterde en het bericht kon opschrijven.
Het begin van het telegraafnetwerk
De natuurkundige principes van elektrische telegrafie waren aan het begin van de 19e eeuw al bekend in de wetenschap. Talloze uitvinders experimenteerden met elektrische signaaloverdracht, maar er was geen gestandaardiseerde methode en de praktische voordelen waren nog niet duidelijk. De lijnen waren kort. Eén lijn in Göttingen tussen de werkplekken van wiskundige Carl Friedrich Gauss en natuurkundige Wilhelm Eduard Weber was één kilometer lang. Dat was al heel wat.
De lijnen werden vaak langs de spoorlijnen gelegd. Dit betekende dat informatie over de treinen ook kon worden doorgegeven. Een tijdlang was het spoor een veilige vluchtweg voor overvallers, want niets was sneller dan een rijdende trein. Dit veranderde met telegrammen. Mensen op stations waren al op de hoogte van de criminelen en wachtten hen op in handboeien.
Onderwaterkabels: een avontuur
Onderzeekabels waren een bijzondere uitdaging. De eerste onderzeese kabel werd in 1850 gelegd tussen Frankrijk en Engeland. Ondanks de korte afstand duurde het maar een paar uur. Er was een gebrek aan geschikt, bestendig isolatiemateriaal.
De wereld is genetwerkt
Deze kaart uit het begin van de 20e eeuw laat zien hoeveel onderzeese verbindingen er al waren. Zelfs kleine eilanden midden in de oceaan waren met elkaar verbonden. Er was zelfs een verbinding over de Stille Oceaan van Australië naar Vancouver.
In het begin kon er maar één bericht tegelijk door een lijn worden gestuurd, later een paar dankzij de multiplexmethode. Dit betekende dat veel berichten hun bestemming bereikten via omwegen omdat de directe route bezet was. De beperkte capaciteit en het handmatig doorsturen maakten telegrammen erg duur. Gewone mensen gebruikten ze alleen in bijzonder dringende of belangrijke uitzonderingsgevallen.
Beeldtelegrafie
Het telegraafnetwerk werd ook gebruikt om beelden te versturen. Al in 1855 patenteerde de Italiaanse natuurkundige Giovanni Caselli een apparaat dat hij de pantelegraaf noemde. Het kon eenvoudige afbeeldingen tot een grootte van 10x15 cm verzenden. Het werd vanaf 1860 vooral in Frankrijk gebruikt, onder andere om handtekeningen voor banktransacties te verifiëren.
De afbeeldingen moesten met inkt op een zinkfolie worden getekend. Zink is elektrisch geleidend, inkt niet. Een machine scande de folie. Als het zink herkende, stuurde het een stroomsignaal, anders niet. Op deze manier werd er een negatief naar de ontvanger gestuurd.
Edouard Belin ontwikkelde aan het begin van de 20e eeuw ook een fototelegraaf. De eerste fototransmissie over de Atlantische Oceaan lukte in 1921. De methoden van beeldtelegrafie werden steeds verder ontwikkeld, waarbij de apparaten in de 20e eeuw voornamelijk gebruik maakten van het telefoonnetwerk. Vanaf 1926 was het ook mogelijk om beelden draadloos te verzenden via de radio - de zogenaamde Fultograf was een flop, maar het was ook de voorloper van televisie en fax.
Draadloze telegrafie
In 1886 kon Heinrich Hertz het bestaan van radiogolven bewijzen. Dit vormde de basis voor de ontwikkeling van omroep en radiotelegrafie. In 1897 werd de eerste transmissie over open zee bereikt in het Kanaal van Bristol, over een afstand van iets minder dan vijf kilometer. Daarna werden al snel veel grotere afstanden bereikt. In 1901 bereikte radiopionier Guglielmo Marconi de eerste draadloze transmissie over de Atlantische Oceaan.
Radiotelegrafie was belangrijk voor de scheepvaart. Schepen konden voorheen niet met de buitenwereld communiceren als ze op zee in nood verkeerden. In 1906 werd de noodoproep «SOS» geïntroduceerd. De lettercombinatie betekende niets specifieks, maar werd gekozen omdat het een bijzonder eenvoudige morsecodevolgorde had: drie puntjes, drie streepjes, drie puntjes.
De Titanic, die in 1912 een ijsberg raakte en zonk, kon met andere schepen communiceren door radiotelegrafie. Dit was de enige manier waarop sommige passagiers het overleefden
Toontelegrafie (beter bekend als de telefoon)
Het telegraafnetwerk werd gebruikt voor de eerste pogingen tot telefonie, maar was slechts beperkt geschikt voor de telefoon. Telefonie vereist een hogere transmissiekwaliteit en daarom begon de uitbreiding van het telefoonnetwerk vooral lokaal, over korte afstanden.
Het geleidelijke einde
In Zwitserland werd het staatsbedrijf PTT - afkorting voor Post, Telefon, Telegraf - in 1998 opgesplitst in Swiss Post en Swisscom. De telegramdienst, die vrijwel irrelevant was geworden, werd als onderdeel van deze splitsing in 1999 opgeheven. In Duitsland konden nog tot eind 2022 telegrammen worden verstuurd, maar alleen binnen het land.
David Lee
Senior Editor
David.Lee@digitecgalaxus.chMijn belangstelling voor computers en schrijven leidde me relatief vroeg (2000) naar de technische journalistiek. Ik ben geïnteresseerd in hoe je technologie kunt gebruiken zonder gebruikt te worden. In mijn vrije tijd maak ik graag muziek waarbij ik mijn gemiddelde talent compenseer met een enorme passie.
Achtergrond
Interessante feiten uit de wereld van producten, een kijkje achter de schermen van fabrikanten en portretten van interessante mensen.
Alles tonen
