Achtergrond
Testosterontherapie: hype of remedie voor mannen?
van Anna Sandner
Testosterontherapie en depressie: het advies van de expert
29/8/2025
Vertaling: machinaal vertaald
Het hormoon testosteron is het onderwerp van veel discussie - van energie en libidoboosts tot antidepressieve effecten, er is veel hoop gevestigd op deze boodschapperstof. Wat is de waarheid over zelftests, hype en werkelijke effectiviteit? Dr. Andreas Walther van de Universiteit van Zürich - een expert op dit gebied - zet de zaken in perspectief.
Emoties lopen snel hoog op als het gaat om het thema testosteron - zoals blijkt uit de levendige community discussie onder mijn laatste artikel over testosteronvervangingstherapie. Tussen zorgen over dalende hormoonspiegels, hoop op nieuwe energie en sceptische geluiden over reclame voor medicijnen, botsen talloze meningen. Eén ding is duidelijk: bijna geen ander hormoon is omgeven door zoveel wensen, reclamebeloften en medische mythes als het zogenaamde «mannelijkheidshormoon».
Maar wat zeggen de experts eigenlijk: maakt een gebrek aan testosteron je echt depressief? Kan hormoontherapie zoveel doen als sommige fitnessbeïnvloeders en fabrikanten suggereren - en wat zijn de risico's? Om meer licht te werpen op dit complexe thema, sprak ik met Dr. Andreas Walther. De psychotherapeut en hormoonexpert legt uit hoe gedifferentieerd de stand van de wetenschap is - en waarom overhaaste zelfexperimenten mannen soms meer kwaad dan goed kunnen doen.
Dr. Walther, in de afgelopen jaren is testosteron niet alleen besproken als een «mannelijkheidsbooster», maar ook als een mogelijke remedie tegen depressie. Hoe is deze onderzoeksaanpak tot stand gekomen?
Dr Andreas Walther: Mannen zijn de laatste jaren ontdekt als markt - zowel in de schoonheids- als in de gezondheidssector. En testosteron speelt op beide gebieden een rol. Overigens is een veel voorkomende misvatting dat alleen mannen testosteron hebben. Vrouwen hebben ook testosteron, maar in veel kleinere hoeveelheden. Afhankelijk van de meting hebben mannen tien tot twintig keer zoveel testosteron.
Wat doet testosteron precies in het lichaam?
De meest robuuste bevinding komt van dierstudies: wanneer testosteron wordt geïnjecteerd, neemt het seksuele gedrag toe. Dit is de klassieke bevinding en geldt ook voor mensen - het libido neemt toe.
Als anabool hormoon verbetert testosteron ook de lichaamssamenstelling. In tegenstelling tot het katabole stresshormoon cortisol (afbrekend hormoon) bevordert het de spieropbouw en ondersteunt het de vetverbranding.
Er is echter geen bewijs dat testosteron de cognitieve functie of geheugenprestaties bevordert. Dit idee is eerder een mythe. Er is eigenlijk niets gezien in klinische studies.
Laten we verder gaan met de stemming. Hoe beïnvloedt testosteron precies de psyche?
Testosteron kan een direct effect hebben op de stemming, maar het heeft ook een indirect effect. Als ik een verhoogd libido heb en dit gevoel nastreef (dus meer seks heb), heeft dit een positief effect op mijn stemming. Of als ik door meer testosteron lichamelijk actiever word, heeft dat weer een positief effect op mijn stemming.
We weten ook uit muizenstudies dat testosteron de overleving van neuronale cellen bevordert. Als anabool hormoon ondersteunt het nieuwe verbindingen in de hersenen, wat kan helpen bij depressies. Als een man depressieve gedachtepatronen heeft en nieuwe neuronale verbindingen vormt, overleven deze beter met meer testosteron.
Daarnaast remt testosteron de stress-as. Bij veel testosteron wordt de afgifte van stresshormonen verminderd en worden ontstekingsprocessen ook gedempt. Een ander mechanisme: testosteron activeert het serotoninesysteem, waarop ook moderne antidepressiva zijn gebaseerd.
Wat gebeurt er als mannen testosteron krijgen ingespoten - kan het depressies daadwerkelijk verlichten?
Dr. Walther: We hebben dit onderzocht in een meta-analyse met 1890 mannen: Heeft testosteron echt een antidepressieve werking? En ja, het lijkt een positief effect te hebben. Er was een algemeen effect, zij het niet bedwelmend. Het is vergelijkbaar met de effecten van antidepressiva, hoewel het wetenschappelijke bewijs voor antidepressiva aanzienlijk beter is met onderzoeken waarbij enkele honderdduizenden proefpersonen betrokken waren.
Het effect van testosteron op depressieve symptomen was bijzonder interessant, ongeacht of de mannen oorspronkelijk lage of normale testosteronniveaus hadden. Dit betekent dat mannen zonder hypogonadisme (testosterontekort) er ook baat bij hadden.
Dat klinkt veelbelovend. Heb je ook een verband gevonden tussen depressie en een laag testosterongehalte?
Er zijn tegenstrijdige resultaten. Een collega van mij heeft een systematische review gedaan waaruit bleek dat depressieve mannen lagere testosteronniveaus hadden dan gezonde controles. Maar in onze eigen klinische trial met 72 depressieve mannen en ongeveer 100 gezonde controles, konden we dit niet bevestigen.
We keken naar jongere mannen tussen de 25 en 50 jaar met een eerste depressie zonder andere psychische of lichamelijke aandoeningen. We zagen niet dat deze depressieve mannen lagere testosteronniveaus hadden - in sommige gevallen hadden de gezonde controles zelfs lagere niveaus. We zochten intensief naar hypogonadale mannen (mannen met een tekort aan testosteron) onder de depressieve mannen en vonden er geen.
Als is aangetoond dat testosteron een positief effect heeft, ongeacht de werkelijke waarden, waarom wordt het dan niet gewoon voorgeschreven aan alle mannen met een depressie?
Die gedachte had ik natuurlijk ook. Maar het probleem met het hele hormoongedoe is:
Als je eenmaal begint te experimenteren met je hormoonhuishouding, kan die gemakkelijk uit balans raken.
Als ik voortdurend testosteron van buitenaf toevoeg, geeft mijn lichaam het volgende signaal: «We hebben genoeg, je hoeft niet meer te produceren.» Dan kan mijn vermogen om zelf testosteron af te geven op de lange termijn dusdanig geremd worden dat ik het misschien niet meer zo goed kan volhouden als ik stop met suppleren.
Daarom zou ik alle mannen afraden om zomaar testosteron te suppleren als ze normale waarden hebben. Er is geen reden om dat te doen.
Er zijn ook andere risico's: Als er sprake is van ongediagnosticeerde prostaatkanker en je dient testosteron toe, dan kan het de groei van kankercellen bevorderen.
En waarom wordt testosteron niet vaker gebruikt om depressies te behandelen, tenminste bij mannen met een laag niveau?
Er zijn verschillende redenen. Ten eerste heeft de farmaceutische industrie geen interesse in testosteron omdat er geen patent meer op rust. Je kunt er niets meer aan verdienen omdat het goedkoop geproduceerd kan worden. Ten tweede is het bewijs dat het een goede behandeling is voor depressie nogal zwak. Er is een gebrek aan grote, goed opgezette onderzoeken. En ten derde zou je altijd moeten screenen voor de behandeling - maar dat zou te duur zijn als alle mannen met depressieve symptomen een bloedtest zouden ondergaan.
Welk advies zou je geven aan een man die met een zelftest heeft ontdekt dat hij denkt dat zijn testosterongehalte te laag is?
De vraag is waar de niveaus precies zitten. Zolang je boven de 20 nanomol per liter zit, hoef je niet te praten over of het laag is. Pas vanaf 15, 14, 13 nanomol per liter nader je de cut-off van 12,1 nanomol per liter, die gebaseerd is op goede klinische studies. Ook moet worden opgemerkt dat het niet alleen om het testosteronniveau gaat, maar ook om de androgeenreceptoren (bindingsplaatsen voor mannelijke hormonen). Hoe gevoelig zijn deze? Iemand met lagere testosteronniveaus maar zeer gevoelige receptoren kan beter af zijn dan iemand met hogere niveaus en minder gevoelige receptoren.
Ik raad ten zeerste af om zulke dingen zomaar te proberen zonder medisch toezicht.
Je grijpt in op complexe systemen. En als je preparaten van internet bestelt, rijst de vraag wat er precies in zit.
Wat zou er moeten gebeuren voordat testosteron een echte optie wordt als behandeling voor depressie?
We weten het: Testosteron kan invloed hebben op stemming en drift, werkt in op het stresssysteem en serotonine - verschillende factoren die een rol spelen bij depressie. Onze en andere onderzoeken laten zelfs een positief effect zien op depressieve symptomen, dat ook kan worden waargenomen ongeacht het beginniveau. Maar hoewel de effecten aanwezig zijn, zijn ze niet buitensporig en vooral nog veel te weinig onderbouwd door grote, zuivere studies. In tegenstelling tot antidepressiva zijn er voor testosteron nog veel te weinig proefpersonen en te veel onbeantwoorde vragen, zoals over bijwerkingen of gevolgen op de lange termijn.
Het is dus duidelijk dat zolang er geen aanzienlijk robuuster onderzoek is - d.w.z. echt grote, gecontroleerde studies met verschillende patiëntengroepen - een algemene testosterontherapie voor depressie wishful thinking blijft. Wat overblijft is een spannend veld met potentieel. De wetenschap zit echter nog midden in het onderzoek.
Omslagfoto: Akarawut/Shutterstock
Anna Sandner
Senior Editor
Anna.Sandner@galaxus.deWetenschapsredacteur en bioloog. Ik hou van dieren en ben gefascineerd door planten, hun mogelijkheden en alles wat je ermee kunt doen. Daarom is mijn favoriete plek altijd buiten - ergens in de natuur, het liefst in mijn wilde tuin.
2 opmerkingen
later