Het enige kindermuseum in Zwitserland is al bijna 40 jaar gevestigd in Baden. Hoe een privéverzameling een modern museum werd en waarom het over veel meer gaat dan alleen speelgoed. Een bezoek ter plaatse.
Het Zwitserse Kindermuseum in een aloude villa in Baden is vanochtend eigenlijk nog gesloten. Maar museumdirecteur Daniel Kaysel maakt twee uitzonderingen. De eerste is voor een klas die vanochtend een rondleiding door het museum krijgt van een medewerker. Hij gunt me de tweede. De komende drie uur zal de 58-jarige me rondleiden door de 20 zalen van het museum aan de Ländliweg.
Hoe het speelgoedmuseum het Zwitsers Kindermuseum werd
De privérondleiding met het kindermuseum in het museum is gratis.
De privérondleiding met de museumdirecteur begint op de begane grond en de eerste verdieping, waar de permanente tentoonstelling zich bevindt. Honderden stukken speelgoed zoals modeltreinen, poppen en tollen uit allerlei tijdperken zijn tentoongesteld in talloze glazen kasten en vitrines. "We documenteren de ontwikkeling van de kindertijd in de afgelopen 300 jaar met speelgoed, leermiddelen voor scholen, kinderboeken en nog veel meer," zegt Kaysel.
De huidige museumdirecteur maakte als architectuurstudent elke zondag het museum schoon
Heden ten dage heeft het museum ongeveer 20 medewerkers in dienst, verdeeld over iets meer dan vijf fulltime functies. Daniel, zijn broer Marcel en een historicus zijn de enigen die een maandsalaris hebben en vaak ter plekke zijn. In Daniels geval betekent "vaak" vaak zeven dagen per week. Geen wonder, want het museum organiseert meer dan 200 rondleidingen per jaar, waarvan vele onder leiding van de museumdirecteur zelf.
De speciale tentoonstelling over de Spanischbrödli-spoorlijn laat bijvoorbeeld zien dat het tentoonstellen van objecten in een eigentijds museum niet meer genoeg is. De lijn tussen Baden en Zürich is natuurgetrouw nagebouwd met veel aandacht voor detail. Maar dat is niet alles. De geschiedenis van de spoorlijn wordt op zeven stations verteld vanuit het perspectief van zeven echte hoofdpersonen.
Tentoonstelling over de speciale ruimte is zo succesvol dat deze voorlopig deel gaat uitmaken van de permanente tentoonstelling
Het zou niet werken zonder overheidsfinanciering
In het algemeen benadrukt Kaysel dat museumbezoekers tegenwoordig veel hogere verwachtingen hebben van een modern museum dan tien, twintig of dertig jaar geleden. "Terwijl vroeger de objecten - in ons geval vooral het speelgoed - centraal stonden, zijn ze tegenwoordig meer ondersteunend van aard." Het gaat er veel meer om de bezoekers een verhaal te vertellen aan de hand van de objecten en ze een blijvende ervaring te bieden."
Traditionele kersttentoonstelling staat dit jaar in het teken van Noorwegen
Een heel bijzonder hoogtepunt staat altijd op het programma halverwege november, wanneer de traditionele kersttentoonstelling opent. Deze is elk jaar gewijd aan een ander land. Noorwegen is het 14e land dat dit jaar aan bod komt. "Dit is altijd een kans voor ons om mensen met een andere culturele achtergrond naar het kindermuseum te trekken."
Daniel was 21 jaar toen zijn ouders het museum in 1985 openden. "In die tijd zat niemand te wachten op een kindermuseum. Dankzij de passie en het doorzettingsvermogen van mijn ouders werd het uiteindelijk werkelijkheid. Ze waren allebei al op jonge leeftijd begonnen met het verzamelen van speelgoed. Mijn vader was ook van mening dat we eindelijk een museum nodig hadden voor kinderen over kinderen, een museum dat de kindercultuur van de afgelopen drie eeuwen overneemt en een belevingsplek wordt voor jong en oud."
In de permanente tentoonstelling is het speelgoed per thema geordend.
"In het begin noemden we onszelf een speelgoedmuseum. Maar omdat het om veel meer gaat dan alleen speelgoed, is de naam veranderd in Zwitsers Kindermuseum," zegt Daniel Kaysel. Tijdens de rondleiding wordt al snel duidelijk wat de museumdirecteur bedoelt. De tentoongestelde poppenhuizen laten bijvoorbeeld zien hoe de maatschappij is veranderd. Met andere woorden: Een woonkamer van een poppenhuis uit de jaren zeventig laat ook zien hoe mensen in de jaren zeventig leefden. Het speelgoed is als een spiegel van een tijdperk. "Als kinderen het museum bezoeken, moeten ze dankzij het speelgoed een gevoel krijgen voor de geschiedenis."
Een poppenhuis uit lang vervlogen tijden.
Het feit dat de geschiedenis van het Zwitsers Kindermuseum binnenkort 40 jaar duurt, is niet vanzelfsprekend. "Mijn ouders werden gesteund door de stad, maar het was altijd een financiële afweging," zegt Kaysel. De opgeleide architect herinnert zich nog goed hoe hij en zijn twee jaar oudere broer vanaf het begin werden betrokken bij het runnen van het museum. "Als student maakte ik het museum op zondag een paar uur schoon. Mijn broer, die timmerwerk had geleerd, hielp vaak een handje als er weer praktische hulp nodig was."
Museumdirecteur Daniel Kaysel: «Als kinderen het museum bezoeken, moeten ze dankzij het speelgoed een idee krijgen van de geschiedenis.»
Een dikke tien jaar na de opening van het museum, dat voornamelijk door vrijwilligers wordt gerund, ontstond de wens om het professioneler aan te pakken. Na een artikel over de financiële situatie van het museum in de krant Badener Tagblatt werd in 1996 de Stichting Zwitsers Kindermuseum opgericht. "Een echtpaar uit Centraal-Zwitserland werd zich bewust van de betrokkenheid van mijn ouders en richtte de stichting op." Het was hetzelfde echtpaar dat een paar jaar later de prachtige villa aan de Ländliweg aan de museumstichting schonk, waar precies 20 jaar geleden het nieuwe kindermuseum zijn deuren opende. "Als architect kon ik de verbouwing en uitbreiding van de villa tot een modern museum mede vormgeven," herinnert Kaysel zich.
Het kindermuseum verhuisde in 2002 naar de aloude villa aan de Ländliweg.
Samen gaan we naar de eerste kelderverdieping, waar de speciale tentoonstelling "Volle kracht vooruit! - 175 jaar Spanischbrödli-spoorweg". Naast de permanente tentoonstelling trekt het kindermuseum ook bezoekers met een of twee speciale tentoonstellingen per jaar. "In een gemiddeld jaar noteren we zo'n 26.000 tot 28.000 bezoekers. We hebben eigenlijk een fantastisch uitgangspunt, want ons publiek groeit praktisch," zegt Kaysel. Hij kan altijd ouders verwelkomen die zelf als kind het kindermuseum hebben bezocht. "We zien onszelf als een soort instapmuseum waar kinderen iets spannends kunnen beleven en tegelijkertijd veel kunnen leren." Uiteindelijk is het doel om emoties bij kinderen los te maken.
Het speelgoed, zoals deze Barbies hier, weerspiegelt altijd een tijdperk.
"Opvallend veel grootouders komen naar het museum omdat ze hun kleinkinderen iets willen leren over geschiedenis en waarden." Het is niet ongewoon om de kleinkinderen tegen hun grootouders te horen zeggen: "Läck, du häsch du mal gespielt wo du es Chind gsi bisch!". Maar omdat kinderen typisch dingen ervaren door ze zelf te doen en uit te proberen, is er ook een grote ruimte met veel spelletjes en experimenten op de eerste kelderverdieping. Er is bijvoorbeeld een spoorwegsysteem, verschillende bordspellen en een grote knikker die wordt gerund door Alain Schartner. "Terwijl de grootouders boven hun kleinkinderen nog uitleg gaven over speelgoed uit lang vervlogen tijden, verandert het hier beneden en leren de kleinkinderen hun grootouders hoe dit of dat spel werkt," zegt Kaysel.
Toen er nog geen Netflix was, zorgden poppentheaters nog voor vermaak.
Daniel Kaysel werkt al net zo lang bij het museum als dat het gevestigd is in de villa aan de Ländliweg. In deze functie is hij voornamelijk verantwoordelijk voor de tentoonstellingsplanning, budgetplanning en marketing van het museum; zijn oudere broer is er zelfs al langer bij betrokken. Zeven jaar geleden namen de twee officieel de leiding van het museum over van hun ouders. En hoe is het om samen met je broer een museum te runnen? "Het werkt heel goed omdat we elkaar heel goed aanvullen." Zijn broer heeft het verzamelaarsgen van zijn ouders geërfd en beheert nu de museumcollectie, maar als timmerman is hij ook verantwoordelijk voor al het handwerk. "Ik daarentegen heb een ontwerpachtergrond. En ik ben gefascineerd door de uitdaging hoe we een verhaal kunnen vertellen door middel van objecten."
Bekijk de permanente tentoonstelling op de begane grond.
Er is speciaal voor de speciale tentoonstelling over de Spanischbrödlibahn een klein modelspoorlandschap gemaakt.
Een inspectie van de 2e verdieping, waar de tentoonstelling "Raket, maan en sterren" zich bevindt, bewijst dat het tentoonstellen van objecten alleen niet genoeg is. Oorspronkelijk opgezet als een speciale tentoonstelling, is deze nu opgenomen in het reguliere tentoonstellingsprogramma. "De tentoonstelling is zo populair, vooral bij schoolklassen die zich bezighouden met het onderwerp ruimte, dat we het gewoon niet over ons hart verkrijgen om hem nu te sluiten."
Zwitserse astronaut Claude Nicollier spreekt bezoekers van het museum toe.
Even een origineel stuk van een raket is te zien. En ook deze tentoonstelling is opvallend: Het heeft voor bijna alle leeftijdsgroepen iets. Een kennisgedeelte, interactieve panelen, maar ook een Legohoek voor de kleintjes. "Iedereen moet zich op zijn gemak voelen in ons centrum - niet in de laatste plaats de ouders. Ze moeten niet gestrest raken omdat hun kinderen niets mogen aanraken. Als vader ergerde ik me daar altijd aan als ik met mijn kinderen in een museum was en het gevoel had dat ik constant in de gaten werd gehouden."
Na enkele onzekere fases in de beginjaren staat het museum nu op een solide financiële basis, niet in de laatste plaats dankzij het kapitaal van de stichting. Samen met sponsoring en lidmaatschapsbijdragen vormen de inkomsten uit het kapitaal ongeveer een kwart van de begroting. "Tegenwoordig zijn ongeveer 350 mensen lid van de Vereniging Zwitsers Kindermuseum," zegt Kaysel trots. Nog eens een kwart wordt gegenereerd door bezoekers. En ongeveer de helft van het budget is afkomstig van overheidssubsidies van de stad Baden, het kanton Aargau en enkele naburige gemeenten.
De ontwikkeling van speelgoed in de afgelopen 300 jaar is gedocumenteerd met duizenden stuks speelgoed.
Alleen speelgoed tentoonstellen is tegenwoordig niet meer genoeg.
Weekendactiviteiten en vakantiecursussen stellen bezoekers in staat een thema uit te diepen. Het museum organiseert bijvoorbeeld workshops Lego robotica en cursussen animatiefilm in de voorjaars- en herfstvakantie. Het "Theater in het Park" maakt ook al acht jaar deel uit van het vaste programma van het museum. Vier keer per jaar worden er theaterstukken opgevoerd in de tuinen. "Het is ook belangrijk dat we het museum naar de mensen brengen," benadrukt de museumdirecteur. Het kindermuseum doet dit bijvoorbeeld met de autorace op zonne-energie op het stationsplein in Baden, die in 2006 voor het eerst werd gehouden. Volgend jaar vindt de 10e editie van de race plaats.
Daniel Kaysel: «Ik ben ervan overtuigd dat musea voor de broodnodige vertraging en bezinning kunnen zorgen.»
Ook al ziet Daniel er veel jonger uit, hij gaat in theorie over minder dan tien jaar met pensioen. En dan? Hij gelooft in de toekomst van musea in het algemeen, ook al kan niemand precies voorspellen hoe ze er over een paar decennia uit zullen zien. Want één ding is duidelijk: sociale verandering zal niet stoppen bij musea. "Natuurlijk zal digitale technologie zijn weg naar musea blijven vinden. Maar ik ben er vast van overtuigd dat musea kunnen zorgen voor de dringend noodzakelijke vertraging en bezinning."
Mijn persoonlijke rondleiding is voorbij. Ik ben erg onder de indruk van hoe deze aanvankelijk particuliere speelgoedcollectie in de afgelopen bijna 40 jaar is uitgegroeid tot een museum met nationale uitstraling. De werkdag van Daniel Kaysel begint daarentegen pas echt over twee uur, wanneer het museum zijn deuren opent voor kinderen, ouders en grootouders en de prachtige villa zich voor een paar uur vult met leven. Mijn persoonlijke rondleiding door het museum is zeer indrukwekkend.
