Maar hier wringt de schoen. Ozempic is geen lifestyleproduct, het is een medicijn voor mensen met type 2 diabetes. Dus hoe is het veranderd in een gehypet wondermiddel voor diëten dat steeds meer mensen aantrekt die niet zwaarlijvig zijn en snel een paar kilo willen afvallen? Dr. Florian Kiefer, hoofd van de polikliniek Endocrinologie van het Algemeen Ziekenhuis Wenen en specialist in interne geneeskunde met een focus op endocrinologie en metabolisme, heeft enkele antwoorden.
Dr. Kiefer, Ozempic, met als werkzame stof semaglutide, is oorspronkelijk ontwikkeld als geneesmiddel voor type 2-diabetes. Hoe werkt het?Dr. Kiefer:Het werkzame bestanddeel semaglutide in Ozempic wordt een GLP-1 receptoragonist genoemd. GLP-1 is een menselijk darmhormoon dat wordt uitgescheiden na voedselinname - vooral na de consumptie van koolhydraten. Het reguleert de insulinesecretie en daarmee de bloedsuikerspiegel. Het werkzame bestanddeel semaglutide bindt aan dezelfde receptor als het natuurlijke hormoon GLP-1, maar activeert deze nog sterker en langer. Dit verlaagt de bloedsuikerspiegel en daarom is het een effectief diabetesmedicijn. Wat semaglutide echter ook doet, is een gevoel van volheid oproepen in de hersenen, waardoor je minder calorieën binnenkrijgt. En vooral aan het begin van de behandeling vertraagt het de maaglediging, waardoor je langer een vol gevoel hebt. Veel gebruikers ervaren daarom ook een aanzienlijke gewichtsvermindering. Dit heeft weer een positief effect op hun diabetes, omdat gewichtsverlies ook het suikermetabolisme en de insulinegevoeligheid van het lichaam verbetert. Daardoor worden andere bloedsuikerverlagende medicijnen weer effectiever.Dezer dagen horen we niet veel over diabetes als Ozempic wordt genoemd. In plaats daarvan wordt het alleen aangeprezen als een wondermiddel om af te vallen. Hoe komt dit?De bijwerking van gewichtsverlies is ook goed gedocumenteerd bij zwaarlijvige mensen die geen diabetes hebben, onder andere in studies zoals deze van de Universiteit van Leicester, klinische praktijken en observationele studies. Gemiddeld verliezen mensen die semaglutide gebruiken in combinatie met leefstijlinterventies ongeveer 15 procent van hun lichaamsgewicht in een jaar tijd. Deze resultaten komen dicht in de buurt van de resultaten van een maagband. Daarom is de werkzame stof ook goedgekeurd voor de behandeling van obesitas. Ozempic is echter bedoeld voor patiënten met diabetes type 2. Strikt genomen betekent dit dat het geven van Ozempic aan zwaarlijvige mensen die geen diabetes type 2 hebben, beschouwd zou worden als off-label gebruik. Wegovy, een hoger gedoseerd geneesmiddel met hetzelfde actieve ingrediënt, dat specifiek is afgestemd op de behandeling van overgewicht en obesitas, is al verkrijgbaar in de VS en enkele andere landen. Het is echter (nog) niet op de markt hier in Oostenrijk (noot van de redactie: het is nog niet verkrijgbaar in Zwitserland of Europa vanwege problemen met de toeleveringsketen). Het medicijn Saxenda, met als werkzame stof liraglutide, kan als alternatief worden gebruikt. Het is al op de markt in Oostenrijk en heeft vergelijkbare effecten.Zijn de medicijnen die je hebt genoemd voor ernstig overgewicht dan een niet-invasief alternatief voor maagverkleiningen?Natuurlijk kan chirurgie een significantere gewichtsvermindering bewerkstelligen dan medicatie. Maar het gebruik van het medicijn kan vooral nuttig zijn als voorbereiding op dit soort operaties - afvallen vermindert het risico van de operatie. Soms wordt het zelfs vergoed door ziektekostenverzekeraars. Zo niet, dan moeten patiënten in Oostenrijk (noot van de redactie: en Zwitserland) voor het receptgeneesmiddel betalen als ze geen diabetes type 2 hebben. Een vier weken durende voorraad Ozempic kost in Oostenrijk ongeveer 145 euro (ongeveer 135 Zwitserse frank). De vraag of dit "de moeite waard" is, moet van tevoren worden bepaald als onderdeel van een diagnostisch gesprek met een deskundige op het gebied van metabolisme. Niet elke patiënt reageert immers goed op de behandeling. De mensen die bijzonder goede resultaten boeken, zijn degenen die moeite hebben om hun voedselinname onder controle te houden, omdat de medicijnen vooral een gevoel van volheid creëren. Ze verhogen echter niet de basale stofwisseling, en daarom moeten patiënten ervoor zorgen dat ze tijdens de behandeling voldoende bewegen. Wat is het verschil?Op welk punt zijn medicijnen tegen gewichtsverlies geïndiceerd? Welke BMI?Een behandeling met medicijnen om gewicht te verliezen kan worden overwogen als iemands body mass index hoger is dan 30 kg/m2. Het kan ook geïndiceerd zijn voor mensen met een BMI van meer dan 27 kg/m2 die aan obesitas gerelateerde comorbiditeiten hebben, zoals hoge bloeddruk, prediabetes of verhoogde bloedlipiden. <>Een behandeling met afslankmiddelen kan worden overwogen als iemands BMI hoger is dan 30 kg/m2.Moeiteloos afvallen klinkt bijna te mooi om waar te zijn ...Een behandeling met medicijnen is absoluut geen vervanging voor een gezonde levensstijl. Wat absoluut essentieel is voor gewichtsbeheersing is het creëren van een multimodaal therapieconcept. Naast medicatie moet er ook voedingsbegeleiding zijn en een bewegingsregime - minstens 150 minuten lichte kracht- en duurtraining per week. Indien nodig is psychologische ondersteuning ook belangrijk, omdat obesitas vaak gepaard gaat met depressie.Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van medicatie?Ruwweg een kwart van de patiënten rapporteert misselijkheid, vooral aan het begin van de therapie, maar dit verbetert meestal bij langdurig gebruik. Braken, diarree en constipatie kunnen ook voorkomen. Minder vaak voorkomende bijwerkingen zijn reacties op de injectieplaats, duizeligheid en een verhoogde hartslag. Uiterste voorzichtigheid is geboden bij reeds bestaande aandoeningen zoals galstenen en kolieken, ernstige reflux of alvleesklierontsteking, die ook contra-indicaties kunnen zijn. Sommige patiënten melden ook een ernstig verlies van eetlust, maar dit is meestal alleen het geval als de dosering te hoog is of te snel is verhoogd. Daarom is het belangrijk dat iedereen die het medicijn gebruikt van tevoren goed geïnformeerd is en op de hoogte is van zowel het gebruik als de juiste doseringsverhogingen. Dit houdt ook in dat je op je eetgewoonten moet letten en, indien nodig, de dosering moet aanpassen na overleg met een arts.Wat is het typische behandelproces?Er zijn geen strikte richtlijnen, maar de behandeling wordt natuurlijk individueel bepaald. Dat gezegd hebbende, moet er van tevoren een therapiedoel worden afgesproken. Het minimale doel is een gewichtsvermindering van vijf procent ten opzichte van het uitgangsgewicht ongeveer 12 weken na aanvang van de therapie. Tijdens deze periode injecteert de patiënt het medicijn zelf via een pen. Liraglutide wordt eenmaal daags toegediend, terwijl semaglutide eenmaal per week wordt geïnjecteerd.Het is belangrijk dat de patiënt tijdens de behandeling zijn eetgewoonten aanpast en regelmatig beweegt. Als de therapie aanslaat, is het aan de betrokkenen hoe lang deze wordt voortgezet. Het doel is dat patiënten de therapie gebruiken om hun gedrag zo te veranderen dat ze hun gewicht in de toekomst misschien kunnen behouden zonder medicijnen nodig te hebben. De hype rond de behandeling is dat de patiënt zijn eetgewoonten aanpast en regelmatig oefeningen doet.De hype rond Ozempic heeft ertoe geleid dat de medicatie ook wordt gebruikt door mensen met een normaal gewicht - of slechts licht overgewicht - als een snelle oplossing om een paar kilo af te vallen. Wat vind jij hiervan?De Duitse endocrinoloog professor Harald Schneider heeft bijvoorbeeld gewaarschuwd dat het onbekend is of het medicijn ernstigere bijwerkingen kan veroorzaken bij mensen met een normaal gewicht dan bij mensen met obesitas. Voor deze laatsten wordt de dosering natuurlijk aangepast aan hun hogere gewicht. En de Guardian heeft zelfs bericht over een "eetstoornis in een injectie" ...In Oostenrijk (noot van de redactie: en Zwitserland) is reclame voor geneesmiddelen op recept voor consumenten verboden. Maar dat weerhoudt mensen in dit land er natuurlijk niet van om via verschillende media te weten te komen over een zogenaamde injectie om af te vallen. Ik sta zeer kritisch tegenover dit soort rages - er zijn er in het verleden een paar geweest, bijvoorbeeld rond het gebruik van groeihormonen om af te vallen. En ik ben vooral kritisch in het licht van het feit dat ze een ongekende omvang aannemen door de sociale media. Natuurlijk is het positief als getroffen mensen kennis nemen van nieuwe therapiemogelijkheden. Maar misbruik komt steeds vaker voor. Bijvoorbeeld wanneer mensen deze behandelingen gebruiken terwijl ze medisch niet geïndiceerd zijn. Deze medicijnen zijn niet ontworpen om iemand met een normaal gewicht en een gezonde stofwisseling een schoonheidsideaal te laten bereiken. Niet alleen dat, maar we kunnen niet uitsluiten dat mensen met eetstoornissen - met name in landen als de VS - deze medicijnen kunnen bemachtigen vanwege de gemakkelijkere toegang tot medicijnen.Plus, mijn collega's en ik zien nu opeens mensen zonder overgewicht of obesitas, die niet voldoen aan de criteria voor een recept, het spreekuur binnenkomen en een recept eisen. Artsen hebben hier veel voorlichtingswerk te doen. De grote vraag naar het medicijn zorgt immers al voor knelpunten in de aanvoer, waardoor de zorg voor patiënten met diabetes type 2 in gevaar komt.Tirzepatide is een andere werkzame stof in de startblokken die een nog significanter gewichtsverlies bereikt. Kunnen patiënten daarvoor in de plaats gaan?De EU-Commissie heeft de eerste GIP/GLP-1-receptoragonist tirzepatide (merknaam Mounjaro) goedgekeurd voor de behandeling van volwassenen met diabetes type 2. Het maakt deel uit van een nieuwe klasse stoffen. Door zijn dubbele werkingsmechanisme heeft tirzepatide een nog grotere invloed op de bloedglucosespiegel en het lichaamsgewicht. In klinische studies is het ook met succes gebruikt voor obesitas. Op dit moment is tirzepatide echter alleen verkrijgbaar in de VS en de Verenigde Arabische Emiraten. Hoewel er de afgelopen jaren veel is gebeurd op het gebied van obesitas therapie, is er nog steeds veel ruimte voor verbetering. Er is bijvoorbeeld een gebrek aan goedgekeurde effectieve medicijnen die niet alleen de eetlust reguleren, maar ook de basale stofwisseling of het energieverbruik in rust verhogen. Daar moeten we meer onderzoek naar doen.Headerafbeelding: Shutterstock
